To νεφελωμα του καρκινου. (crab Μ1 nebula.),απο το παρατηρητηριο Astrotek Evrytania.

Photo credit : Jim Deligeorgopoulos

Το Νεφέλωμα του Καρκίνου (M1, NGC 1952), ή αλλιώς Νεφέλωμα Καρκίνος, είναι νεφέλωμα του Γαλαξία μας, που ανακαλύφθηκε το 1731 από τον Άγγλο γιατρό και αστρονόμο Τζον Μπέβις (John Bevis). Αποτελεί υπόλειμμα υπερκαινοφανούς αστέρα: ένα διαστελλόμενο νεφέλωμα αερίων, τα οποία τα είχε αποβάλει η έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα που συνέβη στις 4 Ιουλίου 1054, κοντά στο άστρο ζ Ταύρου, και η οποία καταγράφηκε από τους Κινέζους αστρονόμους της εποχής στα Χρονικά της Σινίκης. Παίρνει το όνομά του από το σχήμα του, που θυμίζει καβούρι (καρκίνος) όταν παρατηρείται με τηλεσκόπιο.

Το νεφέλωμα έχει σήμερα μήκος παραπάνω από έξι έτη φωτός, καθώς διαστέλλεται με ταχύτητα 1.000 km/sec και έχει εκτιμώμενη μάζα περίπου 1 ως 5 ηλιακές μάζες. Ο υπερκαινοφανής που δημιούργησε το Μ1 ήταν τόσο φωτεινός, ώστε ήταν ορατός με γυμνό μάτι ακόμη και την ημέρα επί 23 ημέρες, ενώ ήταν ορατός τη νύχτα για περίπου δυο χρόνια, ξεπερνώντας την Αφροδίτη σε λαμπρότητα, μέχρι που χάθηκε από τον νυχτερινό ουρανό την άνοιξη του 1056. Οι Κινέζοι αστρονόμοι, στα χρονικά των οποίων καταγράφηκε εκτεταμένα το κοσμικό αυτό γεγονός, αποκάλεσαν τον αστέρα αυτόν επισκέπτη αστέρα.

Το Νεφέλωμα του Καρκίνου εντοπίζεται στον αστερισμό Ταύρο και είναι το πρώτο αντικείμενο του καταλόγου του Σαρλ Μεσιέ. Απέχει από τη Γη περίπου 6.500 έτη φωτός. Για το λόγο αυτό, το κοσμικό γεγονός που το δημιούργησε συνέβη στην πραγματικότητα 6.500 χρόνια πριν γίνει ορατό, δηλαδή περίπου το 5.400 π.Χ. Στο κέντρο του νεφελώματος βρίσκεται ο πάλσαρ του Καρκίνου (γνωστός και ως PSR B0531+21), ένας αστέρας νετρονίων με διάμετρο 20 περίπου χιλιoμέτρων που ανακαλύφθηκε το 1968: ήταν η πρώτη παρατήρηση πάλσαρ σε υπόλειμμα υπερκαινοφανούς, μια θεμελιώδης ανακάλυψη για την εξήγηση του φαινομένου των πάλσαρ ως αστέρων νετρονίων. Ο πάλσαρ του Καρκίνου έχει περίοδο περιστροφής 33 χιλιοστά του δευτερολέπτου, δηλαδή περιστρέφεται 30 φορές το δευτερόλεπτο, και οι δέσμες ακτινοβολίας που εκπέμπονται αλληλεπιδρούν με τα αέρια του νεφελώματος προκαλώντας περίπλοκες μορφές ακτινοβολίας συγχρότρον και φθορισμού. Το πιο δυναμικό τμήμα του εσωτερικού του νεφελώματος είναι το σημείο όπου ένας από τους πολικούς πίδακες του πάλσαρ συναντά το περιβάλλον υλικό, σχηματίζοντας ένα κρουστικό κύμα. Το σχήμα και η θέση αυτού του κρουστικού κύματος αλλάζουν γρήγορα, με τον ισημερινό άνεμο να εμφανίζεται σαν μια σειρά θυσάνων που φωτίζονται και εξαφανίζονται ενώ μετακινούνται απομακρυνόμενοι από τον πάλσαρ, για να διαλυθούν στο κύριο τμήμα του νεφελώματος. Ο πάλσαρ του Καρκίνου είναι μια από τις γνωστότερες ουράνιες πηγές αυτής της κατηγορίας, και η εκπομπή του αποκαλύπτεται σε σχεδόν ολόκληρο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, από την περιοχή των ραδιοκυμάτων έως τις ακτίνες γ υψηλών ενεργειών.

Το Νεφέλωμα Καρκίνος χρησιμοποιείται συχνά ως μονάδα μέτρησης στην αστρονομία των ακτίνων Χ: είναι πολύ φωτεινό σε αυτή την περιοχή του φάσματος, και η ροή του είναι σταθερή (εξαίρεση αποτελεί ο ίδιος ο πάλσαρ). Ο πάλσαρ στέλνει ένα ισχυρό περιοδικό σήμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο του χρονισμού των ανιχνευτών ακτίνων Χ.

Στην αστρονομία των ακτίνων X, οι όροι Crab (αγγλική λέξη που σημαίνει «καβούρι») και milliCrab χρησιμοποιούνται μερικές φορές ως μονάδες ροής. Πολύ λίγες πηγές ακτίνων Χ έχουν φωτεινότητα μεγαλύτερη του 1 Crab.